Pawłowe CV

Czytając Dzieje Apostolskie zauważamy, że znaczną część materiału poświęcają one osobie św. Pawła. Łukasz, autor Dziejów, był towarzyszem podróży misyjnych Pawła i naocznym świadkiem wielu wydarzeń związanych z osobą Apostoła Narodów. Nic więc dziwnego, że poświęca mu więcej uwagi i czasu.

Warto więc i nam, zanim przejdziemy do zaprezentowania poszczególnych listów Nowego Testamentu przypisywanych osobie św. Pawła, zapoznać się nieco bliżej z podstawową chronologią wydarzeń. Dotyczy to także pewnego zakresu informacji co do sposobu i pór podróżowania w tamtych czasach w basenie Morza Śródziemnego oraz warunków przetrzymywania w więzieniach rzymskich. Przy okazji chronologii odniesiemy się też do ewentualnej podróży Pawła do Hiszpanii i drugiego uwięzienia w Rzymie.

Różni badacze starożytności biblijnej i epoki Nowego Testamentu sugerują różne datacje poszczególnych wydarzeń, zwłaszcza że większość z nich jest budowana w oparciu o tzw. chronologię relatywną, czyli w odniesieniu do jakiegoś innego wydarzenia. Poprawne datowanie jednego wydarzenia jest zatem zależne od poprawnego datowania innego wydarzenia biblijnego. Każdy błąd czy też odmienny punkt widzenia pociąga za sobą ze zrozumiałych względów cały łańcuszek zmian w chronologii. Powiedzmy więc szczerze, nie ma obecnie absolutnie stabilnej i przyjętej przez wszystkich badaczy chronologii wydarzeń Nowego Testamentu, co dotyczy też osoby Pawła, jego podróży, uwięzień i listów. Postawą zatem najbardziej rozsądną będzie oprzeć się na propozycji naukowców i teologów, którzy w tej materii mają wiele do powiedzenia poprzez lata swoich badań i rzetelnych przemyśleń. Na gruncie biblistyki polskiej sądzę, że taką osobą jest ks. prof. Waldemar Rakocy (KUL), którego dwie ostatnie pozycje książkowe (Paweł Apostoł. Chronologia życia i pism, Częstochowa 2008² oraz Rozmowy z Pawłem z Tarsu. O Bogu i człowieku, Częstochowa 2010) wyznaczają najbardziej zaawansowany i pełny stan aktualnej wiedzy z tej dziedziny, a zarazem przemyślany, spójny i twórczy pogląd autorski. Niech zatem on stanie się nam przewodnikiem w tym świecie dat i informacji.

Narodziny

• 5/6 r. n.e., Tars w Cylicji (Dz 9,11; 21,39; 22,3). Hieronim podaje, iż „Paweł apostoł, który wcześniej [zwał się] Saul, [...] pochodził z pokolenia Beniamina [Rz 11,1; Flp 3,5] i z miasteczka w Judei Giskala, a gdy ono zostało przez Rzymian zdobyte, ze swymi rodzicami wyemigrował do Tarsu w Cylicji” (De vir. ill. 5). Wydaje się, iż chodzi tu o Giskalę na terenie Galilei (w Judei Giskali nie ma), chyba że pod terminem „Judea” rozumie się całą Palestynę, a taką możliwość potwierdza Łukasz (1,5; 23,5).
• Paweł posiadał obywatelstwo rzymskie (Dz 16,37n; 22,25nn; 23,27); wykształcenie teologiczne jako faryzeusz zdobył w szkole Gamaliela I Starszego (Dz 22,3; 26,4n; Ga 1,14; Flp 3,5; por. Dz 5,34).
• Był najpierw zaciętym prześladowcą Kościoła (Dz 22,4n; 26,9nn; Ga 1,13; Flp 3,6), wziął udział w zamordowaniu Stefana (Dz 7,58; 22,20; 26,10).
• jego wygląd opisuje apokryf „Akta Pawła i Tekli”, II w. n.e.

Nawrócenie

• 34 r., Damaszek (Dz 9,3nn; Ga 1,12nn; Ef 3,2n).
• Paweł wędrował do Damaszku pieszo (nie konno), co sugerują dwie wypowiedzi: Dz 9,8 i 22,11 zawierające grecki czasownik cheiragōgeō, „prowadzić za rękę”. Oślepionego Pawła jego współtowarzysze „prowadzili za rękę” do Damaszku, gdyż sam nie był w stanie iść dalej. Gdyby jechali konno, o wiele prościej byłoby posadzić go na konia i w ten sposób odbyć dalszą część podróży.

Pobyt w Arabii

• II poł. 34, chodzi o tereny na południe od Damaszku. Był to czas „rekolekcji” osobistych i przemyśleń, ale chyba też i czas pierwszej ewangelizacji.
• pobyt w Damaszku: koniec 34 / początek 35 - II poł. 37.

Ucieczka z Damaszku

• II poł. 37 (2Kor 11,32n; Dz 9,23nn).

Pierwsza wizyta w Jerozolimie po nawróceniu

• II poł. 37 (Ga 1,18nn; Dz 9,26nn).

Pobyt w Syrii i Cylicji (tzw. nieznane lata)

• 37/38 - 44/45 (Ga 1,21nn; Dz 9,30).
• Barnaba przyprowadza Pawła do Antiochii (Dz 11,25n).
• 41/42, wizja Pawła (2Kor 12,1nn).
• 44/45, działalność w Antiochii.

Misja na Cyprze i w Azji Mniejszej (tzw. I podróż misyjna)

• 45-46 (Dz 13n). Na czele tej pierwszej wyprawy stał — jak się wydaje — Barnaba, nie Paweł. Stąd jej celem był pierwotnie tylko Cypr, miejsce pochodzenia Barnaby. On też dobrał sobie za towarzysza Marka, swego kuzyna. Gdy — chyba za namową Pawła — postanowili wyruszyć też do Pamfilii i Pizydii, czyli na kontynent, wówczas Marek od nich się odłączył. Paweł nie pozostawił też żadnego listu ani aluzji do wspólnot z pierwszej wyprawy, co jest zrozumiałe, gdy przyjmiemy, że nie on stał na jej czele.

Misja w Galacji, Myzji, Macedonii i Achai (tzw. II podróż misyjna)

• wiosna 47 - początek jesieni 51 (Dz 15,36 — 18,22). Podróże morskie na obszarze Morza Egejskiego i we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego zawieszano od 11 listopada do 10 marca (zob. Dz 27,9nn). W tym czasie nie odbywano też podróży lądowych. Okres uważany za niebezpieczny rozpoczynał się miesiąc wcześniej i kończył miesiąc po tym terminie. Natomiast okręty handlowe pływały na wodach przybrzeżnych od portu do portu bez wypływania na pełne morze nawet w okresie uważanym za niebezpieczny dla żeglugi. Mniejsze jednostki korzystając z okresu pozażeglugowego i ustania konkurencji oferowały usługi transportowe na dowolnych trasach, dużo ryzykując, ale też i dużo zarabiając.
• pobyt w Galacji i Troadzie: 47/48;
• pobyt w Filippi i Tesalonice: 48/49;
• pobyt w Atenach: II poł 49 - luty/marzec 50;
• 1Tes: jesień 49 (Ateny).
• pobyt w Koryncie: luty/marzec 50 - wrzesień 51;
• 2Tes: wiosna 50 (Korynt).

Tzw. Sobór Jerozolimski

• październik / listopad 51 (Dz 15; Ga 2,1nn). W opinii ks. Rakocego, tzw. Sobór Jerozolimski odbył się już po powrocie Pawła z drugiej wyprawy misyjnej.

Misja w Azji, Macedonii i Achai (tzw. III podróż misyjna)

• wiosna 52 - marzec 56 (Dz 18,23 — 21,17).
• przybycie do Efezu: poł. 52;
• Ga: lato 52 - wiosna 54 (Efez);
• misja Apollosa w Koryncie: wiosna 52 - pocz. lata 54;
• uwięzienie efeskie: lato 54. Jego przyczyną było naruszenie kultu Artemidy (Diany) Efeskiej. Uroczystości ku czci Artemidy (zwane Artemizjonem) odbywały się corocznie w kwietniu i trwały parę dni. Wydaje się, iż w mieście liczącym 0.5 mln mieszkańców niewielkie grono chrześcijan nie mogło stanowić większego zagrożenia ani dla kultu Artemidy, ani dla zysków stąd czerpanych. Rozruchy w mieście przeciwko Pawłowi zostały wywołane przez Żydów pod pretekstem „troski” o kult pogański. Konsekwencją było uwięzienie Pawła.
• Flp: lato 54 (Efez, więzienie).
• 1Kor: wrzesień 54 (Efez, po uwolnieniu).
• krótka wizyta w Koryncie: wiosna 55;
• tzw. List we łzach (zaginiony): wiosna 55 (Efez);
• koniec misji w Efezie: maj / czerwiec 55;
• podróż z Efezu do Macedonii: czerwiec - sierpień 55;
• 2Kor (1 — 8; 9): sierpień / wrzesień 55 (Macedonia);
• 2Kor (10 — 13): październik (?) 55;
• pobyt w Koryncie: zima 55/56;
• Rz: luty / marzec 56 (Korynt);

Podróż z Koryntu do Jerozolimy (przez Macedonię i Milet)

• marzec - poł. maja 56;

Uwięzienie cezarejskie

• czerwiec 56 - wrzesień 58 (Dz 23,23 — 26,32).
• podróż do Rzymu: wrzesień 58 - początek wiosny 59 (Dz 27,1 — 28,16).

Pierwsze uwięzienie rzymskie

• wiosna 59 - wiosna 61. Wczesna tradycja chrześcijańska mówi o dwu uwięzieniach w Rzymie (Euzebiusz, HE II, 22, 1-2.7-8). Świat grecko-rzymski nie znał uwięzienia jako kary docelowej. Najczęściej było ono rodzajem aresztu do momentu wyroku lub zwolnienia. Uwięziony mógł liczyć wyłącznie na samego siebie w kwestii jedzenia i utrzymania. Dostawał jeden posiłek dziennie. Wg Seneki, obywatel rzymski osadzony w Wiecznym Mieście korzystał z pomocy państwa, tzn. otrzymywał miesięczny przydział zboża w wysokości 35l. Majątek więźnia po wyroku konfiskowano. Paweł spędził w areszcie rzymskim (tzw. custodia militaris) dwa lata (Dz 28,30). Prawo rzymskie nakazuje zwolnienie osoby trzymanej pod custodia militaris, o ile oskarżenie nie wpłynie w przeciągu 9 miesięcy dla terenu Italii i 18 miesięcy dla prowincji zaalpejskich i zamorskich (transalpinis autem et transmarinis annus et sex menses), „za jaką należy uznać Judeę związaną z rzymską prowincją Syrii”. Jednakże ten dekret pochodzi z III w., a nie wiadomo, czy  podobna praktyka obowiązywała wcześniej.
• Kol, Flm: jesień 60 (Rzym);

Misja w Hiszpanii

• lato 61 (62). Odtąd pojawia się podwójna chronologia. Ta druga jest właściwa o tyle, o ile założymy wcześniejszą podróż Pawła do gmin na Wschodzie, po zwolnieniu z więzienia rzymskiego, a przed wyprawą do Hiszpanii.
• O misji do Hiszpanii mówią lub ją sugerują: Rz 15,24.28; list Klemensa Rzymskiego z 95 n.e. (1Klem 5,5-7), w którym czytamy, że Paweł dotarł „do granic zachodu”, epi to terma tēs dyseōs, co z punktu widzenia osoby piszącej w Rzymie oznacza zachodnią granicę Imperium, czyli Hiszpanię; tzw. Fragment Muratoriego:  „[...] lecz i wyprawę Pawła z Rzymu do Hiszpanii udającego się”, sed et profectionem pauli ab urbe ad spaniam proficiscentis (lin. 38n) i apokryficzne Dzieje Piotra (1.6).

Powrót do wspólnot na Wschodzie

• jesień 61 (62) - zima 62/63 (63/64). Zdaniem ks. Rakocego, powrót Pawła z Hiszpanii na Wschód należy uznać „za pewny”.
• pobyt w Efezie i Macedonii: jesień 61 (62) - wiosna 62 (63). Te dane pochodzą z Listów Pasterskich (1Tm 1,3; Tt 1,5).
• pobyt w Troadzie, Efezie, Milecie i Koryncie: wiosna - jesień 62 (63);
• pobyt w Epirze, czyli Nikopolis: zima 62/63 (63/64). Nikopolis (gr. „miasto zwycięstwa”) zostało pobudowane nad Zatoką Ambrakijską dla upamiętnienia zwycięstwa floty Oktawiana Augusta nad flotą Antoniusza i Kleopatry pod Akcjum w 31 r. p.n.e., leżącym po drugiej stronie zatoki. Ta bitwa zadecydowała o przyszłych losach Imperium Rzymskiego.

Drugie uwięzienie rzymskie. Męczeństwo

• wiosna/lato 63 (64) - wiosna/lato 64 (65). W opinii ks. Rakocego, Paweł trafił ponownie do więzienia rzymskiego na długo przed pożarem Rzymu — po połowie 63 roku. Został ścięty mieczem w Aquae Silviae (dziś opactwo trapistów w Tre Fontane); przyjaciele pochowali jego ciało na cmentarzu w połowie drogi do Rzymu. Na miejscu cella memoriae cesarz Konstantyn wybudował w IV w. bazylikę, z której przechowało się do dziś epitafium PAULO APOSTOLO MART. Obecnie jest to Bazylika św. Pawła za Murami.